Dừa được mệnh danh là “cây của 1.001 công dụng”, “cây tạo công ăn việc làm”. Từ thân, lá, gân lá, cành, hoa, trái, xơ, gáo, cơm, nước, rễ… đều tạo ra sản phẩm phục vụ con người. Theo tiếng Phạn, cây dừa là Kalpa Visksha – “cây đem lại mọi thứ cần thiết cho cuộc sống”. Tiếng Malaysia là Pokok Seribu Guna – “cây ngàn công dụng”. Còn người Việt Nam và Philippines gọi dừa là “cây của sự sống”. Dừa Việt có rất nhiều loại. Nếu chia theo công dụng, có 3 nhóm chính. Nhóm dừa uống giải khát gồm dừa xiêm xanh, xiêm lục, xiêm lửa, xiêm xanh ruột hồng, ẻo nâu, ẻo xanh, Tam Quan.
Cây dừa có rất nhiều công dụng. Thân làm cột, ván, bàn, ghế, giường, tủ, vật dụng bếp, đồ thủ công mỹ nghệ… Ở Manila, Philippines có Cung Điện Dừa rất độc đáo. Thân dừa còn dùng làm thuyền độc mộc nhỏ, các loại nhạc cụ. Mùn cưa dừa dùng làm ván ép, trồng bonsai. Lá dừa làm chổi, vách, mái, đồ thủ công và chất đốt. Gân lá dùng làm que xiên thịt, các giỏ đựng hoa trang trí và trái cây. Dừa non để uống nước. Dừa già lấy cơm làm nước cốt dừa, kẹo dừa, mứt dừa, ép dầu, làm mỹ phẩm…. Nước dừa non biến thành thạch dừa, rau câu dừa. Sọ dừa làm gáo, các loại nhạc cụ, đồ thủ công mỹ nghệ, than hoạt tính…. Xơ dừa làm ván cách nhiệt, nệm, dây thừng, lưới sinh thái, thảm, bàn chải, chất độn trong phân bón, vật liệu để lèn, xử lý đất sạch, trồng nấm, giữ độ ẩm…
Hoa có thể lấy nước giống như thốt nốt để uống, làm rượu vang dừa, làm đường dừa. Cuống hoa làm đèn trang trí, giỏ hoa. Tim dừa bên trong các lá non, chồi non trên ngọn và củ hũ dừa đều là những món ngon đặc sản. Rễ dừa là vị thuốc nam đa dụng. Tro dừa làm phân rất tốt… Dừa không chỉ phục vụ cuộc sống, làm ra nhiều sản phẩm tiêu dùng nội địa mà còn xuất khẩu và phát triển du lịch. Cây dừa không kén đất, ít tốn công chăm sóc, chẳng cầu kỳ phân – thuốc, lại có thể xen canh với các loại cây ăn quả khác. Hiệu quả cây dừa ngày càng nhân lên khi người trồng biết chọn lọc giống, nhà nước có kế hoạch phát triển.
Dân gian thường bảo “Uống nước dừa xiêm, khỏi tiêm thuốc bổ”. Nước dừa có gần như toàn bộ dưỡng chất cho cơ thể, nhiều vitamin và chất khoáng. Trong chiến tranh, nước dừa non được gọi là “nước khoáng thực vật”, dùng thay dịch truyền vì chứa nhiều vi lượng khoáng cần thiết và đường ở dạng dễ tiêu hóa cùng vitamin C. Theo Đông y, nước dừa ngọt ấm, giúp tăng cường khí lực, giải nhiệt, nhuận sắc… Dừa là vị thuốc chính để chữa suy dinh dưỡng, cảm nắng, thổ huyết, chảy máu cam, khản tiếng, tiêu chảy, kiết lỵ, thương hàn, ói mửa, lợi tiểu, viêm thận, tẩy sán lá, kích thích miễn dịch trong lao phổi… với những bài thuốc cụ thể và công hiệu. Nước dừa làm đẹp da, giữ tóc đen và mượt. Thế nên con gái Bến Tre da đẹp và tóc dài óng ả hơn nhiều vùng khác. Nước dừa còn có tác dụng “bảo quản tinh binh” giúp quý ông “dồi dào sinh lực” để luôn “sẵn sàng chiến đấu”. Cơm dừa non dùng chữa các bệnh viêm loét dạ dày, viêm gan, tiểu đường, trĩ, viêm ruột kết… Vỏ xanh và xơ dừa được dùng để rửa vết thương, bỏng, chàm, lở… Sọ dừa đốt thành than có tác dụng cầm tiêu chảy, chống phóng xạ.
Trong nước dừa có gần như toàn bộ dưỡng chất cần cho cơ thể, nhiều vitamin nhóm B và chất khoáng. Hàm lượng kali và magiê trong nước dừa tương tự như dịch tế bào của người nên nó thường được dùng cho bệnh nhân bị tiêu chảy, thậm chí làm dịch truyền.
Trẻ bị tiêu chảy được khuyến khích uống nước dừa pha muối. Nước dừa làm đẹp da, đen mượt tóc. Nhân dừa non (mềm như thạch) chứa nhiều enzym tốt cho tiêu hóa, dùng chữa các bệnh viêm loét dạ dày, viêm gan, đái tháo đường, lỵ, trĩ, viêm ruột kết. Polysac-harit của nước dừa kích thích miễn dịch đối với bệnh lao phổi.
Nước quả dừa xanh còn non được các nhà khoa học gọi là “nước khoáng thực vật” vì chứa nhiều vi lượng khoáng cần thiết cho cơ thể và đường ở dạng dễ tiêu hóa, lượng vitamin C đủ cho nhu cầu 1 ngày. Nước trong trái dừa 6-7 tuần tuổi là ngon và bổ nhất. Nước dừa từng được dùng làm dịch truyền trong Thế chiến thứ hai và Chiến tranh Việt Nam.
Cơm dừa bổ tâm tì. Bả cơm dừa bó chữa gãy xương, chế mỹ phẩm. Rễ dừa chữa cầm máu, lợi tiểu… Người Peru bỏ thân cây bông vải có tẩm vi khuẩn ăn ấu trùng muỗi Anophen vào trái dừa, đậy kín. Vi khuẩn ăn chất dinh dưỡng của dừa rồi sinh sôi nảy nở. Sau đó, đổ những quả dừa này xuống ao hồ, vi khuẩn sẽ tìm ăn ấu trùng muỗi sốt rét như một cách phòng bệnh hữu hiệu. Ở Philippines, dừa là món ăn trường xuân, còn gọi là Nata. Cựu tổng thống Fidel Ramos từng nói: “Nhờ ăn Nata thường xuyên nên tôi luôn trẻ hơn được 20 tuổi”. Người Nhật còn cho rằng, Nata có tác dụng ngừa ung thư. Đặc biệt dừa nguyên trái hầm với đậu đen là món chữa bệnh thoái hóa khớp rất hiệu quả. Phụ nữ mang thai uống nước dừa sẽ giúp em bé trắng trẻo, mịn màng… Ở Việt Nam còn có nền văn hóa ẩm thực dừa cực kỳ phong phú mà có dịp tôi sẽ bàn riêng.
Dừa chữa được nhiều bệnh nhưng không phải là thuốc mà chỉ là thực phẩm chức năng. Không phải ai uống nước dừa cũng tốt. Những người mới đi nắng về, người đang đói mệt, người dễ bị sốt và ớn lạnh, trước khi thi đấu thể thao… không nên uống nước dừa. Mỗi ngày chỉ nên uống 1 trái, uống nhiều dễ đầy bụng, nhất là khi ăn cả cơm dừa, uống với đá vào buổi tối. Cách uống tốt nhất là để nguyên trái, uống ngay tại gốc, tránh thả dừa xuống đất. Nước dừa ra khỏi trái sẽ giảm khí vị, để lâu càng mất tác dụng. Việt Nam đã có Hiệp hội Dừa. Làm sao để cây dừa Việt Nam trở lại thời hoàng kim là câu hỏi mà giải đáp được sẽ có hiệu quả không nhỏ. Cũng giống như cây chè, cây dừa càng phát triển thì sức khỏe giống nòi càng được cải thiện. Cũng cần lắm một Bảo tàng Dừa để “cây cuộc sống” của Việt Nam ngày càng phát triển.
